နှစ်စဉ် မတ်လ(၁၅)ရက်နေ့ကို ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပြီး အထိမ်းအမှတ် ဆောင်ပုဒ်တစ်ခု ထုတ်ပြန်၍ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စားသုံးသူလှုပ်ရှားမှုများကို ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။ စားသုံးသူအခွင့်အရေးများပြည့်ဝစေဖို့ စားသုံးသူများ၏ လိုအပ်ချက်အသံများကို သက်ဆိုင်ရာ ကဏ္ဍအသီးသီးနှင့် အစိုးရအဖွဲ့အစည်းများက သိမြင်ပြီး အလေးဂရုပြု ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်စေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။ ၂၀၂၀ပြည့်နှစ်တုန်းက ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့အထိမ်းအမှတ် ဆောင်ပုဒ်မှာတော့ “Sustainable Consumer” “စားသုံးသူအရေး စဉ်ဆက်မပြတ်ဆောင်ရွက်ပေး” ဖြစ်ပါတယ်။ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာက သတ်မှတ်ထားတဲ့ စားသုံးသူအခွင့်အရေး(၈) ချက်မှာ ပါဝင်တဲ့ “ပစ္စုပ္ပန်တွင် သာမက အနာဂတ် မျိုးဆက်များအတွက်ပါ ကောင်းမွန်သာယာသော လူနေမှုအဆင့်အတန်းနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်တွင် နေထိုင်နိုင်ခွင့်ရရှိစေခြင်း” ဆိုတဲ့ ရေရှည်မျှော်မှန်းဆောင်ရွက်ရမည့်အချက်နှင့်အညီ ဦးတည်ဆောင်ရွက်ကြစေဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။ ထုတ်လုပ်မှုနှင့် စားသုံးမှုပုံစံတိုင်းတွင် ရေရှည်အတွက် ပိုမိုတည်တံ့ခိုင်မြဲသော အလေ့အကျင့်ကောင်းများ မြှင့်တင်ကျင့်သုံးကြရန်အတွက် စည်းရုံး လှုံ့ဆော် အသိပညာပေးမှုများ ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပါတယ်။
၂၀၂၁ ခုနှစ် ဆောင်ပုဒ်သတ်မှတ်
ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၀ပြည့်နှစ်မှာတော့ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းလုံးရှိ စားသုံးသူပြည်သူအားလုံးရင်ဆိုင်ရတဲ့ COVID-19 ကပ်ရောဂါကို တွန်းလှန်ခဲ့ကြရပါတယ်။ COVID-19 ကပ်ရောဂါကာကွယ်ထိန်းချုပ် ကုသခြင်းတွေ ဆောင်ရွက်ကြရင်း လူမှု့ဘဝနှင့်လိုက်လျောညီထွေမှုရှိမယ့် New Normal လူနေမှု ဘဝပုံစံအသစ်နဲ့ နေထိုင်လှုပ်ရှားခဲ့ကြပါတယ်။ ရောဂါကာကွယ်ထိန်းချုပ် ကုသရေးဆိုင်ရာ ဆေးဝါးများ၊ ဆေးပစ္စည်းများ၊ အစားအသောက်များကို စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနှင့်အညီ ဘေးအန္တရာယ်ကင်းရှင်းစွာ အသုံးပြုခွင့်နှင့် နစ်နာဆုံးရှုံးမှုများ မရှိအောင် ကာကွယ်ပေးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ရောဂါကူးစက်မှု လျှော့ချနိုင်စေရန် ခရီးသွားလာမှုများ ကန့်သတ်မှုများရှိလို့ စက်သုံးဆီ သုံးစွဲမှု သိသာစွာလျော့ကျသွားတဲ့ ကောင်းကျိုးကိုတွေ့ရပေမယ့် အဆိုပါကာလအတွင်း အသုံးပြုခဲ့ရသော တစ်ခါသုံး Mask များ၊ PPE ဝတ်စုံများ၊ လက်အိတ်များ၊ ပလပ်စတစ်ထမင်းဘူး၊ ဇွန်း၊ ထည့်စရာခွက်နှင့် ရေသန့်ဗူးခွံများ စွန့်ပစ်မှုအများဆုံးနှစ် ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။
ပလပ်စတစ်ပစ္စည်းများဟာ နှစ်ပေါင်းများစွာဆွေးမြေ့ပျက်စီးနိုင်ခြင်းမရှိလို့ ဂေဟစနစ်ကို ဆိုးကျိုးများ သက်ရောက်လာစေမည့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာစိန်ခေါ်မှုတစ်ရပ် ဖြစ်နေတာတွေ့ရပါတယ်။ ဒီအခြေအနေကို အခြေခံပြီး ယခုနှစ် ၂၀၂၁ ခုနှစ် ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့ ဆောင်ပုဒ်မှာ “ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှု တိုက်ဖျက်အစဉ်ရှေးရ (Tackling Plastic Pollution) ” ဟူ၍ သတ်မှတ်ထုတ်ပြန်လိုက်ပါတယ်။
ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှုကို မူဝါဒချမှတ်တားဆီးမှုများ၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများနှင့် အပြုအမူ အပြောင်းအလဲများ ဆောင်ရွက်နိုင်ခြင်းမရှိပါက အောက်ပါအချက်များဖြစ်ပေါ်လာနိုင်မည်ဟု အစီရင်ခံစာထုတ် ပြန်ထားကြောင်း သိရပါသည်-
- နှစ်စဉ်ထုတ်လုပ်သည့် ပလပ်စတစ်၏ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းကို တစ်နှစ်အတွင်း သုံးစွဲနေကြောင်း၊
- ထုတ်လုပ်သည့် ပလပ်စတစ်၏ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းသည် တစ်ကြိမ်အသုံးပြုပြီး စွန့်ပစ်နေကြသော တစ်ခါသုံးပစ္စည်းများဖြစ်ကြောင်း၊
- သမုဒ္ဒရာအတွင်းသို့ နှစ်စဉ် ပလပ်စတစ်တန်ချိန် (၈)သန်းခန့် ဝင်ရောက်နေကြောင်း၊
- ၂၀၅၀ ပြည့်နှစ်ရောက်လျှင် သမုဒ္ဒရာထဲမှာ ငါးတွေထက် ပလပ်စတစ်တွေ ပိုများလာနိုင် ကြောင်း၊
- အဏ္ဏဝါနို့တိုက်သတ္တဝါများ၊ ပင်လယ်လိပ်၊ ပင်လယ်ငှက်များ သန်းချီသေဆုံးနိုင်ကြောင်း၊
အဆိုပါအစီရင်ခံစာတွင် ဒေသတွင်းနှင့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ပတ်ဝန်းကျင် ညစ်ညမ်းမှုများကြောင့် ဂေဟစနစ် ပျက်စီးခြင်းနှင့် လူများ၏ ကျန်းမာရေးကို များစွာ ထိခိုက်လာနိုင်ကြောင်း မီးမောင်းထိုးပြခဲ့ကာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြဿနာကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းဖို့ လိုအပ်နေကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။ ပလပ်စတစ်အမှိုက်များကို စားသုံးမိသည့် ငါးများ၊ နွားနှင့်ဝက်များကို အသားငါးအဖြစ် လူသားများက စားသုံးမိပေမည်။ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ ပလပ်စတစ် အကြပ်အတည်းနှင့် ပတ်သက်၍ စားသုံးသူများက သိရှိနားလည်လာပြီး ဈေးကွက်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲပုံသွင်းရန် ထုတ်လုပ်သူများကို တွန်းအားပေးခြင်း၊ အစိုးရမှ ပံ့ပိုးကူညီရန် စည်းရုံးခြင်းတို့ဖြင့် ရေရှည်တည်တံ့သော စားသုံးသူပုံစံကို ရရှိရန် ကြိုးပမ်းကြရပါမည်။
ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှုကိုလျော့ချဖို့ ဆောင်ရွက်နိုင်သည့်နည်းလမ်းများ
နိုင်ငံအသီးသီးတွင် စွန့်ပစ်ပစ္စည်း စီမံခန့်ခွဲမှုနည်းလမ်း အမြောက်အများ ကြံဆ ဆောင်ရွက်လျက် ရှိကြောင်း သိရပါသည်။ သို့ရာတွင် ပလပ်စတစ်ပစ္စည်း၏ ၉ ရာခိုင်နှုန်းခန့်ကိုသာ ပြန်လည်ပြုပြင် ပြောင်းလဲသုံးစွဲနိုင်ကြောင်း သိရပါသည်။ ဒါကြောင့် ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှုကို လျော့ချဖို့ အောက်ပါ အချက်(၃)ချက်ကို တစ်ဦးချင်းအနေနဲ့ ဆောင်ရွက်နိုင်ကြောင်း အကြံပြုထားပါတယ် -
- (Reduce) တတ်နိုင်သလောက် လျှော့ချသုံးပါ။(ဈေးဝယ်သွားလျှင် အိမ်မှ အိတ်များ၊ ခြင်းများ ယူဆောင်သွားရန်၊ စားစရာဝယ်မည်ဆိုပါက ပလပ်စတစ်အိတ်သည်ဓာတ်ပြုနိုင်သဖြင့် မိမိတို့နေအိမ်က ထည့်စရာ စတီးချိုင့်ယူသွားရန်)
- (Reuse) နောက်ထပ်ပြန်ပြီး အသုံးပြုနိုင်တဲ့ ပလပ်စတစ်မျိုးရွေးချယ်ပါ။ (တစ်ခါသုံး ရေသန့်ဗူးအစား ပြန်လည်ဖြည့်၍ သုံးလို့ရမယ့် ကြာကြာအသုံးခံမည့်ရေဗူးများသုံးစွဲရန်)
- (Recycle) ပြုပြင်ပြောင်းလဲပြီး အခြားနေရာတွင် ပြန်သုံးရန်။ (စွန့်ပစ်ပလပ်စတစ်ကို ကျောက်ခဲ/အုတ်ခဲ ကဲ့သို့ ဘိလပ်မြေမံ၍ ရေမြောင်းဖောက်ရာတွင် ဘောင်အဖြစ် အသုံးပြုခြင်း၊ ရေသန့်ဗူးခွံကို အမျှင်ပုံစံဖြတ်၍ တံမြက်စည်းကြမ်းပြုလုပ်သုံးစွဲခြင်း)
- (Refuse) အထက်ပါ(၃)မျိုးအပြင် သုံးမယ်ဆိုကတည်းက ပလပ်စတစ်အစားထိုး စက္ကူအိတ်၊ အဝတ်အိတ်၊ ခြင်းတောင်းများကဲ့သို့ တခြားရွေးချယ်စရာ ပစ္စည်းကို ရွေးချယ်လိုက်ခြင်းဖြင့် ပလပ်စတစ်ကို ငြင်းဆန်ခြင်းဟာ အကောင်းဆုံးနည်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
- သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိမ်းသိမ်းရေး ပလပ်စတစ်ဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွေဖြစ်သော အသိပညာပေးဟောပြောခြင်း၊ လက်ကမ်းစာစောင်များဝေခြင်း၊ သရုပ်ဖော်ပန်းချီပြသခြင်း၊ အမေးအဖြေ စစ်တမ်းကောက်ခြင်း၊ သုတေသနပြုလုပ်ခြင်း စသည်တို့မှာ ပါဝင်တဲ့ ဝါသနာအလေ့အကျင့် ထူထောင်ခြင်း၊
- မိမိဒေသမှာပင် တတ်နိုင်သည့် အစုအဖွဲ့အင်အားဖြင့် ပလပ်စတစ်အမှိုက်ကောက်ခြင်း၊ အခြားနေရာတွင် ပြန်လည်အသုံးပြုနိုင်အောင် ဆောင်ရွက်ခြင်း၊
ဆောင်ရွက်ရမည့်အချက်များ
- စွန့်ပစ်ပလပ်စတစ်မှ အသုံးဝင်သည့်ပစ္စည်းပြန်လည်ထုတ်လုပ်နိုင်မည့် တီထွင်မှုများကို အားပေးဖော်ဆောင်ခြင်း၊
- အစိုးရက ဥပဒေစည်းမျဉ်းစည်းကမ်းထုတ်ပြန်၍ တစ်ခါသုံးပလပ်စတစ် ထုတ်လုပ်ခြင်း၊ သုံးစွဲခြင်းကို တားမြစ်ခြင်း (သို့) အလွယ်တကူ မသုံးနိုင်အောင် အခွန်တိုးကောက်ခြင်း၊ ကုန်ကြမ်းတင်သွင်းမှုကန့်သတ်ခြင်းစသည့် မူဝါဒများ ချမှတ်ဆောင်ရွက်ခြင်း။
- ပလပ်စတစ်အစားထိုးပစ္စည်းထုတ်လုပ်သည့် လုပ်ငန်းများကို အားပေးမြှင့်တင်ခြင်း။
- အများပြည်သူ အသုံးပြုသည့်နေရာများမှာ သောက်ရေဖြည့်နိုင်မည့် ရေလိုင်း ပိုက်ခေါင်းစနစ် တပ်ဆင်ထားပေးခြင်း၊
- လစဉ် ပလက်စတစ် မသုံးစွဲရသည့်နေ့ သတ်မှတ် ပြဌာန်းခြင်း
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပလပ်စတစ်သုံးစွဲမှု လျှော့ချရေးဆောင်ရွက်မှု
ရန်ကုန်မြို့ရှိ City Mart စတိုးဆိုင်များတွင် လစဉ်ရက်သတ်မှတ်၍ ပစ္စည်းထည့်သည့် ပလပ်စတစ်လက်ဆွဲအိတ် အခမဲ့ပေးအပ်ခြင်းမရှိသည့် အစီအစဉ်ကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက်သည် ထည့်စရာအိတ်ယူလာခဲ့ခြင်းဖြင့် ပလပ်စတစ်အိတ်လျှော့ချနိုင်စေရန် ရည်ရွယ်ကြောင်း၊ ဆိုင်၏အကျိုးအမြတ်အတွက်မဟုတ်ကြောင်း၊ ပြည်ပနိုင်ငံအများအပြားရှိ ကုန်တိုက်များ၌ ဈေးဝယ်လျှင် အခမဲ့ပလပ်စတစ်အိတ်ဖြင့် ထည့်ပေးလေ့မရှိကြောင်း သိရသည်။ ဆွေးမြေ့ပျက်စီးလွယ်သည့် စက္ကူအိတ်များကို အသုံးပြုရန် လှုံ့ဆော်လျက်ရှိကြပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ကမ္ဘာ့ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေးနေ့ အထိမ်းအမှတ် အခမ်းအနားမှာ “ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှုကို တိုက်ဖျက်ကြပါစို့” ခေါင်းစဉ်နဲ့ ဆွေးနွေးပွဲပြုလုပ်ရာ မြန်မာနိုင်ငံမှာ နှစ်စဉ်မြစ်ချောင်းပင်လယ်ထဲကို စီးဝင်နေတဲ့ ပလပ်စတစ် အမှိုက်တန်ချိန် ၂၀၀ ခန့် ရှိကြောင်း၊ ယခင်တုန်းကထက် ပလပ်စတစ်သုံးစွဲမှု (၃)ဆခန့် မြင့်မားလာကြောင်း၊ မြို့ပြမြေ နေရာတွင် အမှိုက်ပုံအတွက် နေရာမရှိတော့ကြောင်း၊ အဆိုပါ ပလပ်စတစ်များမှာ နှစ်များစွာ မဆွေးမြေ့သည့်အတွက် လျှော့မသုံးစွဲလျှင် နောင်အနာဂတ် မျိုးဆက်များအနေဖြင့် ကိုယ်ပိုင်မြေပေါ်တွင် ပလပ်စတစ်အမှိုက်ကို နေရာပေးနေရ၍ ကျဉ်းမြောင်းလာမည်ဖြစ်ကြောင်း၊ အမှိုက်ကနေ လျှပ်စစ်ထုတ်ဖို့ကြိုးစားကြပေမယ့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုနှင့် နည်းပညာအခက်အခဲများရှိနေသောကြောင့်၊ နေ့စဉ်လျှော့ချသုံးစွဲခြင်း၊ ပြောင်းလဲသုံးစွဲခြင်းတို့ ဆောင်ရွက်ရန် တိုက်တွန်းထားပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေးနှင့် ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာများနေ့ အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် အသုံးပြုထားသော ပလပ်စတစ်အိတ်အဟောင်း (၁၀)လုံးကို အဝတ်စဖြင့်ချုပ်ထားသော ဈေးဝယ်အိတ်ဖြင့် လဲလှယ်ပေးသည့် အစီအစဉ်များ၊ သင်တန်းများ၊ ကမ်ပိန်းများပြုလုပ်ပြီး “သန့်မြန်မာ”အမည်ရှိ အဖွဲ့ကနေ အသိပညာပေးခြင်းတို့ကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပါတယ်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်မှာတော့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို ထိန်းသိမ်းဖို့၊ ပလပ်စတစ် ညစ်ညမ်းမှု ပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့ ပလပ်စတစ်ကိုခြေဖျက်တဲ့ ရောနှောဘက်တီးရီးယားများကို ဟန်ဂေရီမှ ဇီဝဓာတုပညာရှင်များက သုတေသနပြုတီထွင်နေလျက်ရှိကြောင်းသိရှိရရာ သိပ္ပံနှင့်နည်းပညာကဏ္ဍမှလည်း နည်းမျိုးစုံ ရှာဖွေဆောင်ရွက်ရလျက်ရှိပါတယ်။
ပလပ်စတစ်ထုတ်လုပ်သူများသည် ပမာဏများများထုတ်လေ ထုတ်လုပ်မှု ကုန်ကျစရိတ် သက်သာလေဖြစ်သောကြောင့် များများမသုံးစွဲသင့်မှန်းသိသော်လည်း ဈေးကွက်ကို ချဲ့ထွင်ဆောင် ရွက်မှုများရှိနေပါတယ်။
စားသုံးသူတို့၏ အသံကို ထုတ်ဖော်ဖို့ အခွင့်အရေးရရှိသည့် ကမ္ဘာ့ စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့မှာ နှစ်အလိုက် ခေါင်းစဉ်သတ်မှတ်ပြီး လှုပ်ရှားမှုများ ဆောင်ရွက်ကြပါတယ်။ နိုင်ငံတကာတွင် ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့အထိမ်းအမှတ် ညီလာခံ၊ ဆွေးနွေးပွဲ၊ စကားရည်လုပွဲ၊ အမေးအဖြေ၊ စာစီစာကုံးပြိုင်ပွဲများပြုလုပ်ခြင်း၊ ပိုစတာ၊ ဆိုင်းဘုတ်၊ လက်ကမ်းစာစောင်ဖြန့်ဝေအသိပေးခြင်းများ ဆောင်ရွက်ကြပါတယ်။
စီးပွားရေးနှင့်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန၊ စားသုံးသူရေးရာဦးစီးဌာနသည် ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့ အထိမ်းအမှတ်အခမ်းအနားများကို ၂၀၁၆ ခုနှစ်မှစတင်၍ နှစ်စဉ် မတ်လ(၁၅)ရက်နေ့တွင် ကျင်းပခဲ့ပါတယ်။ စားသုံးသူကာကွယ်ရေးဉပဒေနှင့်အညီ စားသုံးသူအခွင့်အရေးများရရှိရေး၊ စားသုံးသူများလုံခြုံစိတ်ချရမှုရှိစေရေးအတွက် စားသုံးသူကာကွယ်ရေးလုပ်ငန်းများကို စဉ်ဆက်မပြတ်ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါတယ်။ အာဆီယံ စားသုံးသူကာကွယ်ရေးကော်မတီနှင့် နိုင်ငံတကာစားသုံးသူအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ပူးပေါင်းချိတ်ဆက် ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါတယ်။ အမျိုးသားစားသုံးသူကာကွယ်ရေးအစီအစဉ်(NCPP) တွင် မူဝါဒ၊ အသိပညာပေး၊ ပြန်ကြားဆက်သွယ်ရေး၊ ဈေးကွက်စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးရေးနှင့် အရေးယူ ဆောင်ရွက်ခြင်းကဏ္ဍများပါဝင်ပြီး စားသုံးသူပြည်သူများအရေးကို ပိုမိုဆောင်ရွက်ပေးသွားနိုင်ရန် ရည်ရွယ်ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါတယ်။ ယခုနှစ်အတွက် ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့ ဆောင်ပုဒ်နှင့်အညီ ပလပ်စတစ်ညစ်ညမ်းမှုတိုက်ဖျက်ရေးကိုလည်း စားသုံးသူများနားလည် လက်ခံမှု၊ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်များ၏ ပူးပေါင်းပါဝင်မှု၊ အစိုးရဌာနများ၏ ထိန်းကျောင်းဆောင်ရွက်မှုများဖြင့် ရေရှည်အစဉ် ဂရုပြုဆောင်ရွက်သွားကြရမည်ဖြစ်ပါကြောင်း ၂၀၂၁ ခုနှစ် မတ်လ(၁၅) ရက်နေ့တွင်ကျရောက်သော ကမ္ဘာ့စားသုံးသူအခွင့်အရေးများနေ့အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် တင်ပြလိုက်ရပါတယ်။
ရီလင်းထွဋ် (မုံရွာ)