ဝါဂွမ်းရရှိသော ဝါပင်သည် မည့်သည့်နိုင်ငံ၌ ပထမဆုံးပေါက်သည်။ မည်သည့်နိုင်ငံသည် ဝါဂွမ်းကို ပထမဆုံးအသုံးပြုခဲ့သည်ဟူသောအချက်ကို အတိအကျဆုံးဖြတ်ရန် ခဲယဉ်းပေသည်။ သို့သော် အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ခရစ်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း၁၅၀၀ခန့်ကပင် ချည်ထည်များကို အသုံးများနေပြီဖြစ်ကြောင်း အထောက်အထားများတွေ့ရသည်။ ၁၉၂၀ပြည့်နှစ်တစ်ဝိုက်တွင် ရှေးမြို့ဟောင်းကြီးများ၌ တူးဖော်တွေ့ရှိချက်အရ အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ခရစ်မပေါ်မီ နှစ်ပေါင်း ၃၀၀၀ခန့်ကပင် ချည်မျှင်ကို အထည်အလိပ်နှင့် ကြိုးအမျိုးမျိုးပြုလုပ်ရာ၌ အသုံးပြုခဲ့ကြောင်းသိရပါသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၅၀၀ခန့်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် ချည်ထည်လုပ်ငန်း၏ အချက်အချာနိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်နေပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံမှတစ်ဆင့် ဝါပင်စိုက်ပျိုးခြင်း၊ ဝါချည်မျှင်ဖြင့် အထည်အလိပ်များ ရက်လုပ်ခြင်းအတတ်ပညာသည် ပါးရှား(အီရန်)၊ တရုတ်နှင့် ဂျပန်နိုင်ငံတို့သို့ရောက်ရှိသွားသည်။ တရုတ်နှင့်ဂျပန်နိုင်ငံတို့တွင် ပိုးထည်လုပ်ငန်းထွန်းကားနေပြီဖြစ်၍ ချည်ထည်လုပ်ငန်းသည် ပိုးထည်လုပ်ငန်းကို ထိုးဖောက်ကြီးထွားခဲ့သည်။ ဟီရောဒိုးတပ်နှင့် ပလင်နီတို့၏ မှတ်တမ်းများ၌ ဝါချည်မျှင်အသုံးချနည်းကို ရှေးဂရိနှင့်ရောမတို့လည်း သိနားလည်ကြကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ ကိုလံဗပ်သည် ကမ္ဘာသစ်(အမေရိက တိုက်)သို့ ရောက်သွားစဉ်က တိုင်းရင်သားတို့သည် ဝါဂွမ်းကို အသုံးပြုလျက်ရှိကြောင်းတွေ့ခဲ့ရ သည်။ မက္ကဆီကိုနှင့် ပီးရူးနိုင်ငံများကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သော ရေသစ်မြေသစ်ရှာအာဇာနည်များသည် ယင်းနိုင်ငံများ၌ ဝါဂွမ်းကို တိုင်းရင်းသားများအသုံးပြုလျက်ရှိကြောင်းတွေ့ခဲ့ကြသည်။ ရှေးပီးရူးဂူသင်္ချိုင်းများကို တူးဖော်ကြည့်သည့်အခါ လူသေအလောင်းရစ်ပတ်ထားသော အဝတ်များသည် ဝါချည်မျှင်ဖြင့် ရက်လုပ်ထားကြောင်းတွေ့ရသည်။
ဥရောပတိုက်သို့ ဝါဂွမ်းကို စတင်တင်သွင်းခဲ့သူများသည် ဆာရဆင်နှင့် မူးဝါးလူမျိုးတို့ဖြစ်၍ ခရစ်နှစ်၇၁၂ခုနှစ်တွင် အာဖရိကမြောက်ပိုင်းမှ ဝါဂွမ်းများကို စပိန်နိုင်ငံသို့ ယူဆောင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုမှ အခြားဥရောပနိုင်ငံများသို့လည်း တစ်စတစ်စပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။ အင်္ဂလန်ပြည်သည် ၁၂၉၈ခုနှစ်ကပင် ဝါဂွမ်းအကြောင်းကြားဖူးနေလေပြီ။ တတိယအက်ဒွပ်ဘုရင်သည် ဖလန်းဒါးနိုင်ငံသားရက်ကန်းသည်များကို မန်ချက်စတာမြို့၌ အခြေစိုက်စေခဲ့သည်။ ထိုမြို့သည် ချည်ထည်လုပ်ငန်းအတွက် ထင်ရှားကျော်ကြားလာ၍ ရက်ကန်းလုပ်ငန်းသည် အင်္ဂလန်ပြည်၏ အဓိကလုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုဖြစ်လာသည်။ ရက်ကန်းရက်လုပ်သော စက်ကိရိယာများကိုလည်း အမျိုးမျိုးတီထွင်လုပ်ကိုင်လာခဲ့ကြရာ ၁၈ရာစုနောက်ပိုင်း အထည်အလိပ်ရက်လုပ်သောလုပ်ငန်းတွင် စက်ကရိယာများကို အများအပြားအသုံးပြုလာကြသဖြင့် လုပ်ငန်းတွင်ကျယ်၍ ကုန်ပစ္စည်းအထွက်များလာသောကြောင့် စက်ရုံ၊ အလုပ်ရုံများ၌ ကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်သည့်စနစ်ပေါ်ထွက်ထွန်းကားလာသည်။
ဝါပင်သည် ပူနွေးသောရာသီဥတုမျိုးကိုနှစ်သက်၍ တစ်နှစ်လျှင် ရက်ပေါင်း ၂၀၀ခန့် ဆီးနှင်းမှလွတ်ကင်း၍ အပူချိန် ၈၀ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက်ခန့်ရှိသောဒေသ၌ စိုက်ပျိုးဖြစ်ထွန်းနိုင်သည်။ အထူးသဖြင့် နေရောင်ခြည်များများရရှိ၍ အုံ့မှိုင်းသောရာသီဥတုတာမရှည်သည့်ဒေသမျိုး၌ စိုက်ပျိုးနိုင်သည်။ ရာသီဥတုအုံ့မှိုင်းလျှင် ဝါပင်၌ ဝါပိုးများများစွာကျရောက်တတ်သည်။ ထို့ကြောင့် ကမ္ဘာ့အပူပိုင်းဒေသနှင့် နီးကပ်သောသမပိုင်းဒေသ၊ ရေမဝပ်သောသဲမြေနုနှင့် မြေစေးမြေတို့၌ ဝါပင်များစိုက်ပျိုးကြသည်။ အပူပိုင်းဒေသများ၌ ဝါပင်များအတွက် ဆီးနှင်းကို မစိုးရိမ်ရဘဲ မိုးများလွန်သည်ကိုစိုးရိမ်ရသည်။ သို့သော်ရေသွင်းစိုက်ပျိုးသော ဒေသမှလွဲ၍ ဝါပင်သည် မိုးရေအသင့်အတင့်လိုအပ်သဖြင့် တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန်လက်မ ၂၀ခန့် သို့မဟုတ် ဝါစိုက်ချိန် ခုနှစ်လက်မအထိ ရရှိသောဒေသများ၌ စိုက်ပျိုးရသည်။ သမပိုင်းဒေသပေါက် ဝါပင်တို့သည် တစ်နှစ်တစ်ကြိမ်စိုက်ပျိုးရသော ဝါပင်မျိုးတို့ဖြစ်ကြပြီး၊ အပူပိုင်းဒေသပေါက် ဝါပင်မျိုးတို့သည် နှစ်ရှည်ခံသည်။ တချို့သော ဝါပင်တို့သည် အတော်အတန်မြင့်မား၍ သစ်ပင်သဖွယ်ဖြစ်နေသည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင် ဝါထွက်ကောင်းပြီး မြေဩဇာဖြစ်ထွန်းစေရန် တစ်နေရာတည်းတွင် ဝါတစ်လှည့် ပြောင်းတစ်လှည့်စိုက်ကြသည်။ ဝါပင်တန်းကြားများတွင် ပဲပိစပ်ပင်မျိုးတို့ကိုလည်း စိုက်ပျိုးပေးခြင်းဖြင့် ဝါပင်တို့အား မြေဩဇာဓာတ်ကောင်းစွာရရှိစေသည်။
ဝါပင်များကို ဧကပေါင်းများစွာစိုက်ပျိုးပါက ဝါပင်စိုက်ရန် မြောင်းနှစ်မြောင်းထက် မနည်းများသောအားဖြင့် နှစ်မြောင်းမှလေးမြောင်းထိဖော်၍ စိုက်ပျိုးကြသည်။ ဝါခင်းပိုင်ရှင်တို့သည် အဖျက်အဆီးပိုးမွှားဒဏ်ခံနိုင်ရည်ရှိ၍ သန်စွမ်းသောဝါပင်များရရှိရန်နှင့် ဝါထွက်ကောင်းသောဝါပင်မျိုးရရှိရန် မျိုးစေ့များကို ရွေးချယ်စိုက်ပျိုးလေ့ရှိကြသည်။ ချည်မျှင်ရှည်ဝါနှင့် ချည်မျှင်တိုဝါဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိသည့်အနက် ချည်မျှင်ရှည်ဝါမျိုးလည်းဖြစ်ပြီး အချိန်တိုအတွင်း ကောက်သိမ်းနိုင်သောဝါမျိုးဖြစ်ပါက ဝါခင်းပိုင်ရှင်များအတွက် အကျိုးရှိပါသည်။
ဝါသီးနှံစိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်မှုကဏ္ဍရေရှည်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေရေးအတွက် စိုက်ပျိုးတောင်သူများ၊ ကုန်သည်အသင်းအဖွဲ့များ၊ လုပ်ငန်းရှင်များနှင့် စက်ရုံပိုင်ရှင်များပေါင်းစပ်ညှိနှိုင်းပြီး ဟန်ချက်ညီညီဆောင်ရွက်သွားရန်လိုအပ်သကဲ့သို့ နိုင်ငံတော်ဘက်မှလည်း လိုအပ်သောပံ့ပိုးမှုများဖော်ဆောင်ဖြည့်ဆည်းပေးပါက ဝါနှင့်ဝါထွက်ပစ္စည်းကဏ္ဍရေရှည်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မည်မှာ အမှန်ဖြစ်သည်။
စစ်ကိုင်းခရိုင်တွင် (၂၀၂၃-၂၀၂၄) ခုနှစ်၊ မိုးသီးနှံ(ချည်မျှင်ချည်ဝါ)လျာထားဧက ၃၆၀၁၁ဧကဖြစ်ပြီး၊ အမှန်စိုက်ဧက ၃၆၄၇၂ဧကဖြစ်၍ လျာထားချက်ထက် ၁၀၁ရာခိုင်နှုန်းပိုမိုစိုက်ပျိုးနိုင်ခဲ့ပါသည်။ ချည်မျှင်ရှည်ဝါမျိုးကွဲအလိုက် မိုးကြိုတွင် ရွှေတောင်-၈၊ ရွှေတောင် -၁၀၊ မိုးနှင့် မိုးနှောင်တွင် ရွှေတောင်-၈၊ ရွှေတောင်-၁၀၊ ငွေချည်-၉၊ ငွေချည်-၁၀၊ Hybrid(Raka) မျိုးများကို စိုက်ပျိုးကြကြောင်းသိရသည်။ စိုက်ပျိုးရေးဦးစီးဌာန၏ အဓိကသီးနှံ(၁၀)မျိုးအနက် ဝါသီးနှံ၏ပန်းတိုင်အထွက်နှုန်းမှာ တစ်ဧကလျှင် ပိဿာ(၇၀၀)ဖြစ်ပြီး၊ စစ်ကိုင်းခရိုင်အနေဖြင့် (၂၀၂၃-၂၀၂၄)ခုနှစ်အတွက် တစ်ဧကခန့်မှန်းကုန်ကျစရိတ်မှာ ကျပ်၉သိန်းကျော်ဖြစ်ပြီး တစ်ဧကပျမ်းမျှအထွက်နှုန်းမှာ ပိဿာ(၅၀၀)ခန့်ဖြစ်ကြောင်း စစ်ကိုင်းခရိုင်၊ စိုက်ပျိုးရေးဦးစီးဌာန၏ စာရင်းများအရသိရှိပါသည်။ ချည်မျှင်ရှည်ဝါစတင်ထွက်ပေါ်ချိန် စက်တင်ဘာလတွင် တစ်ပိဿာလျှင် ၃၀၀၀ကျပ်ဈေးပေါက်ပြီး လှိုင်လှိုင်ထွက်ပေါ်သည့် အောက်တိုဘာလနှင့် နိုဝင်ဘာလများတွင် တစ်ပိဿာလျှင် ၂၇၀၀ကျပ်ဈေးပေါက်သဖြင့် တစ်ဧကအကျိုးအမြတ်မှာ ကျပ်၄သိန်းမှ ကျပ်၆သိန်းကြား အကျိုးအမြတ်ရှိကြောင်းသိရှိရသည်။
ဝါသီးနှံမှ တန်ဖိုးမြှင့်ထုတ်ကုန်အဖြစ် ဝါဂွမ်း၊ ဝါစေ့၊ ဝါစေ့ဆီနှင့် ဆီကြိတ်ဖတ်များထုတ်လုပ်နိုင်သည်။ စစ်ကိုင်းခရိုင်၌ ဝါကြိတ်စက်(၁၃)စက်ရှိပြီး၊ ပါရမီရပ်ကွက်ရှိ မြမြင့်မိုရ်ဝါကြိတ်စက်သို့ကွင်းဆင်း၍ မေးမြန်းချက်များကို တင်ပြလိုက်ရပါသည်။
မြမြင့်မိုရ်ဝါကြိတ်စက်တွင် တစ်လုံးလျှင် ကျပ်သိန်းနှစ်ရာတန်ဖိုးရှိ အိန္ဒိယနိုင်ငံထုတ် ဝါကြိတ်စက် ၃လုံးရှိပြီး၊ ဝါကြိတ်စက်တစ်လုံးသည် ကုန်ကြမ်းဝါပိဿာ (၁၀၀၀)အား တစ်ရက် ၁၂နာရီလည်ပတ်ပါက ကုန်ချောဝါဂွမ်း ၃၃၀ပိဿာ၊ ဝါစေ့ ၆၂ပိဿာရရှိပြီး၊ အလေအလွင့် ၅%ဖြစ်ကြောင်းသိရပါသည်။ ထွက်ရှိလာသောကုန်ချောဝါဂွမ်းများကို ဘေထုပ်စက်ဖြင့် ပိဿာချိန် ၄၈ပိဿာအထုပ်များပြုလုပ်သည်။ ဝါကြိတ်ခြင်းလုပ်ငန်းကို ဩဂုတ်လမှ ဧပြီလထိ ၉လခန့်သာလုပ်ကိုင်သည်။ ကုန်ကြမ်းဝါကို စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး၊ မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးနှင့် မကွေးတိုင်းဒေသကြီးတို့မှဝယ်ယူပြီး ကုန်ချောဂွမ်းများကို မန္တလေး(ဂွမ်းစက်ရုံ)နှင့် မူဆယ်(တရုတ်)သို့ တင်ပို့ရောင်းချကြောင်းသိရသည်။ ဒီဇင်ဘာလအတွင်း ဝါဂွမ်းတစ်ပိဿာလျှင် ကျပ်၇၀၀၀မှ ကျပ်၇၅၀၀၊ ဝါစေ့တစ်ပိဿာလျှင် ကျပ်၁၁၀၀မှ ကျပ်၁၂၀၀ပေါက်စျေးအသီးသီးဖြင့် မန္တလေးသို့ တင်ပို့ရောင်းချကြောင်းသိရသည်။ ဝါသီးနှံသည် စိုက်ပျိုးသူတောင်သူများအတွက် တွက်ချေကိုက်ပြီး ဝါကြိတ်စက်များသည်လည်း လုပ်ငန်းလည်ပတ်ကာလ ၉လခန့်ရှိသည့်အတွက် စိုက်ပျိုးသင့်သည့်သီးနှံတစ်ခုဖြစ်ကြောင်း ရေးသားလိုက်ရပါသည်။
DOCA(စစ်ကိုင်း)