လူသားတိုင်းသည် အရေးပေါ်အခြေအနေဆိုတာကိုတော့ ကြုံဖူးကြမှာဘဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အရေးကြီး အခြေအနေ၊ အရေးပေါ်အခြေအနေများဆိုတာ သက်ဆိုင်ရာအခြေအနေများအပေါ် မူတည်ပြီး မတူညီ နိုင်ကြသော်လည်း များသောအားဖြင့် လူသားများနေ့စဉ် ကြုံတွေ့နေရတဲ့ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး၊ လူမှုရေး ၊ စီးပွားရေးအပေါ် မူတည်ပြီးဖြစ်ပေါ်နေသည်ဆိုရင်လည်း မှားမည်မထင်ပါ။ စာရေးသူ အနေနဲ့ အရေးကြီးအခြေအနေကို အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ပြပါဆိုရင်တော့ အရေးကြီးအခြေအနေဆိုတာ လတ်တလော ဆောင်ရွက်နေတဲ့အလုပ်တွေထဲကမှ ဦးစားပေး ဆောင်ရွက်ရမည့်အလုပ်လို့ဘဲ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချင်ပါ တယ်။ ဒါဆိုရင် လူသားများအတွက် ဘယ်လို ကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှု မျိုးက အရေးကြီး သွားတာလဲ?။
ဒီမေးခွန်းကို ဖြေရမည် ဆိုရင်တော့ လူသားများသည် နေ့စဉ်ရှင်သန်နိုင်ရန်အတွက် ကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှုအား အစဉ်အမြဲ အသုံးပြုနေရသည့်အလျှောက် လူသားများ၏ အကျိုးစီးပွား၊ သက်သာ ချောင်ချိမှုနှင့် စားသုံးသူအခွင့်အရေးများကို ထိခိုက်လာပြီး ဘေးအန္တရာယ်များ ဖြစ်ပေါ်လာသည့် အခြေ အနေတွင် အဆိုပါ ကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှုများမှာ အရေးကြီးအခြေအနေသို့ ရောက်ရှိလာပြီဟု သတ်မှတ်နိုင်ပါတယ်။ ယင်းအခြေအနေတွင် ထိန်းကျောင်းမှုများ ဆောင်ရွက်ရန် လိုအပ်လာပြီး အချိန်မီ ထိန်းကျောင်းဆောင်ရွက်မှုများ မပြုလုပ်ပါက နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး နှင့် တိုးတက်မှုတို့အပေါ် များစွာ အကျိုး သက်ရောက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပါသည်။ ဒါဆိုရင် အရေးကြီးကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် ဘယ်သူက သတ်မှတ်ပေးထားတာလဲ?၊ အရေးကြီး ကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှု အဖြစ် ဘယ်ပစ္စည်း တွေကို သတ်မှတ်ထားတာလဲ?၊ အဲ့ဒီသတ်မှတ်ထားတဲ့ ပစ္စည်းတွေရဲ့ စာရင်း တွေကို သိလို့ရမလား? ဆိုတဲ့ မေးခွန်းများဟာ စာရေးသူထံ အမေးများဆုံး မေးခွန်းများဘဲ ဖြစ်ပါ တယ်။
အထက်ဖော်ပြပါမေးခွန်းတွေကို ဆက်လက်ဖြေရှင်းရမည်ဆိုပါက မြန်မာနိုင်ငံတွင် “အရေးကြီးကုန်စည် နှင့်ဝန်ဆောင်မှုဥပဒေ” ကို ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် ပြဌာန်းထားခဲ့ပြီး ယင်းဥပဒေ ပြဌာန်းချက်များအရ ပြည်ထောင်စု အစိုးရအဖွဲ့မှ စီမံခန့်ခွဲရန်တာဝန်ပေးအပ်ခြင်းခံရသည့် သက်ဆိုင်ရာ ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီးဌာနများမှ အရေးကြီး ကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှုများကို သတ်မှတ်ပြဌာန်းနိုင်ပါသည်။ လွယ်လွယ်ပြောရရင်တော့ လိုအပ်လာ လျှင် ဝန်ကြီးဌာနတိုင်းက အရေးကြီးကုန်စည်(သို့မဟုတ်) ဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် သတ်မှတ်ပြဌာန်းပိုင်ခွင့် ရှိတာပါ သို့သော် သတ်မှတ်ပြဌာန်းလိုက်တဲ့ကုန်စည်နှင့် ဝန်ဆောင်မှုတို့၏ အရေးကြီးသည့် အကြောင်း အချင်းအရာများကတော့ တူညီနိုင်မည် မဟုတ်ပါ။ ဥပမာအနေဖြင့် စာရေးသူ လေ့လာမှုအရ ဆိုပါက ဓါတ်သတ္ထု(ရွှေ) ရောင်းဝယ်ခြင်းလုပ်ငန်းကို အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် သယံဇာတ နှင့်သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေး ဝန်ကြီးဌာနမှ လည်းကောင်း၊ ကျွဲ/နွားများကို အရေးကြီးကုန်စည်အဖြစ် စိုက်ပျိုးရေး၊ မွေးမြူရေးနှင့် ဆည်မြောင်းဝန်ကြီးဌာနမှ လည်းကောင်း၊ ဆက်သွယ်ရေး ကွန်ယက်ကို အသုံးပြု၍ ရုပ်ရှင်ကားထုတ်လွှင့်ပြသခြင်း လုပ်ငန်းကို အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာနမှလည်းကောင်း၊ တိရစ္ဆာန်တစ်မျိုးမျိုးကို အရေးကြီးကုန်စည်အဖြစ် သတ်မှတ်ကြေညာ ခြင်းကို စိုက်ပျိုးရေး၊ မွေးမြူရေး နှင့် ဆည်မြောင်းဝန်ကြီးဌာနမှ လည်းကောင်း အသီးသီး သတ်မှတ် ကြေညာ ပြဌာန်းထားသည်ကို တွေ့ရှိရပါသည်။ ဒီအချက်တွေကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် နိုင်ငံသားများ၏ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး/လူမှုရေး အခြေအနေ၊ နှင့် လိုအပ်ချက်အပေါ်မူတည်ပြီး သက်ဆိုင်ရာဝန်ကြီး ဌာနများက အရေးကြီးကုန်စည် (သို့မဟုတ်) ဝန်ဆောင်မှုများအဖြစ် သတ်မှတ် ကြေညာပိုင်ခွင့် ရှိတာကို လေ့လာတွေ့ရှိရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
သတ်မှတ်ထားတဲ့ အရေးကြီးကုန်စည်များစာရင်းကို အတိအကျရနိုင်မလားလို့ မေးရင်တော့ မရနိုင်ဘူးလို့ဘဲ ဖြေရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအဖြေကိုတော့ စီးပွားရေး နှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဝန်ကြီး ဌာနမှ သတ်မှတ်ကြေညာထားတဲ့ အရေးကြီးကုန်စည်များ နှင့် ဥပမာပေး၍ ရှင်းပြချင်ပါတယ်။ စီးပွား ရေးနှင့်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန အနေဖြင့်လည်း အမိန့်ကြော်ငြာစာ အမှတ် (၂၁/၂၀၂၀) ဖြင့် ဆေးဝါးများ/စားသုံးကုန်ပစ္စည်းများ/ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါ ကာကွယ်၊ ထိန်းချုပ်၊ ကုသရေး ဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး အထောက်အကူပြု ပစ္စည်းများကို အရေးကြီးကုန်စည်များအဖြစ် သတ်မှတ်ပြဌာန်း ထားတာ ရှိပါတယ်။ ဒီအမိန့်ကြေညာချက်အရဆိုပါက အရေးကြီးကုန်စည်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားတဲ့ စားသုံးကုန်ပစ္စည်း၊ ဆေးဝါး နှင့် ကျန်းမာရေးအထောက်အကူပြု ပစ္စည်း စာရင်းများကို အတိအကျ ဖော်ပြထားခြင်း မရှိဘဲ ခြုံငုံ၍သာ သတ်မှတ်ထားတာကို တွေ့ရှိရပါတယ်။ အဆိုပါ သတ်မှတ်ထားတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းတွေ အားလုံးဟာ အချိန်တိုင်းအရေးကြီးကုန်စည် ဖြစ်နေတာတော့မဟုတ်ပါဘူး။ ပြည်သူရဲ့ လိုအပ်ချက်၊ ပစ္စည်းပြတ်လပ်မှု၊ ကုန်ဈေးနှုန်းကြီးမြင့်လာမှု၊ ထိန်းချုပ်ရန်လိုအပ်လာမှုစသည့် အချက်များ ဖြစ်ပေါ် လာသည့် ကုန်ပစ္စည်းကိုသာ အရေးကြီးကုန်စည်အဖြစ်သတ်မှတ်ပြီး ဥပဒေအရ အရေးယူဆောင်ရွက် ရခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ နားလည်လွယ်အောင် ဥပမာအနေဖြင့် ရှင်းပြရရင်တော့ စားသောက်ကုန် ပစ္စည်းများကို အရေးကြီး ကုန်စည်အဖြစ် သတ်မှတ်ပြဌာန်းထားသော်လည်း စားသောက်ကုန်ပစ္စည်းများ အနက်မှ ဆီ နှင့် ဆန် ကုန်စည်များမှာ လတ်တလောအခြေအနေတွင် ရုတ်တရပ်ဈေးနှုန်းများ ကြီးမြင့်လာခြင်း၊ ပြတ်လပ်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လာသည့်အခါ အဆိုပါကုန်ပစ္စည်းများကို အရေးကြီးကုန်စည်များ အဖြစ် မှတ်ယူ၍ စုံစမ်းစစ်ဆေးကာ မသမာာမှုများတွေ့ရှိရပါက အရေးကြီးကုန်စည်နှင့် ဝန်ဆောင်မှု ဥပဒေအရ အရေးယူဆောင်ရွက်မှုများ ပြုလုပ်ခြင်းဘဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ အရေးကြီးကုန်စည် အဖြစ် သတ်မှတ်ထားတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းအရေအတွက် စာရင်းကိုအတိအကျ သိနိုင်မလားဆိုရင်တော့ မသိနိုင်ဘူး လို့ဘဲ ဖြေရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါဆိုရင်တော့ စီးပွားရေးနှင့်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီး ဌာနမှ သတ်မှတ်ကြေညာ ပြဌာန်း ထားတဲ့ အရေးကြီးကုန်စည်၊ အရေးကြီး ဝန်ဆောင်မှုများ နှင့် စားသုံးသူရေးရာ ဦးစီးဌာနရဲ့ လုပ်ငန်း ဆောင်ရွက်ပုံကို ဆက်စပ်ရှင်းလင်းချင်ပါသေးတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ စာရေးသူတို့ စားသုံးသူ ရေးရာဦးစီးဌာနဟာ မြေပြင်ကွင်းဆင်း စစ်ဆေးဆောင်ရွက်တဲ့ အပိုင်းကို များစွာ ဆောင်ရွက်ရပါတယ်။ သို့ပေမဲ့ မြေပြင်ကွင်းဆင်းဆောင်ရွက်ရတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်က တစ်ကြိမ်နှင့် တစ်ကြိမ် မတူညီကြတဲ့ အတွက် လက်တွဲပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေရတဲ့ ဌာနဆိုင်ရာ အချို့ကတောင် နားလည်မှုရှုပ်ထွေးပြီး မေးလာတာမျိုးတွေလည်း ရှိပါတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ ယခုဆောင်းပါးမှ တစ်ဆင့် စားသုံးသူရေးရာ ဦးစီး ဌာန၏ မြေပြင်ကွင်းဆင်းစစ်ဆေးတဲ့ အခြေအနေများ နှင့် အရေးကြီးကုန်စည်(သို့မဟုတ်) ဝန်ဆောင်မှု တို့ ဆက်စပ်နေပုံကိုလည်း ရှင်းရှင်း လင်းလင်း တင်ပြချင်ပါတယ်။
စာရေးသူတို့ စားသုံးသူရေးရာဦးစီးဌာနသည် ဈေးကွက်အတွင်းမြေပြင် ကွင်းဆင်း ဆောင်ရွက်မှု များကို ရည်ရွယ်ချက်(၆)မျိုးဖြင့် ကွင်းဆင်းဆောင်ရွက်မှုများကို ဌာနရှိ စုံစမ်း စစ်ဆေးရေးအရာရှိများက ဆောင်ရွက်လေ့ရှိကြပါတယ်။ ပထမရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ဌာနကို စားသုံးသူများမှ လာရောက် တိုင်ကြား လာသည့် လုပ်ငန်းများနှင့်ပတ်သက်၍ ပဏာမ စုံစမ်းနိုင်ရန်အတွက် ဈေးကွက်အတွင်း မြေပြင် ကွင်းဆင်း ဆောင်ရွက်ရပါတယ်။ ဒုတိယရည်ရွယ်ချက်ကတော့ စားသုံးသူကာကွယ်ရေးဥပဒေပါ ပြဌာန်းချက် အတိုင်း ကုန်စည်များတွင် ကုန်အညွှန်း အမှတ်အသား(Labelling) ပြည့်စုံစွာဖော်ပြထားခြင်း ရှိ/မရှိ ဈေးကွက်အတွင်း မြေပြင်ကွင်းဆင်း ဆောင်ရွက်ရပါတယ်။ တတိယရည်ရွယ်ချက်ကတော့ မိမိတို့၏ မိခင်ဝန်ကြီးဌာန ဖြစ်တဲ့စီးပွားရေးနှင့်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနမှ သတ်မှတ်ကြေညာထားတဲ့ အရေးကြီး ကုန်စည် နှင့် အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုများအား မြေပြင်ကွင်းစစ်ဆေးခြင်းများ ဆောင်ရွက်ရ ပါတယ်။ စတုတ္ထရည်ရွယ်ချက်အနေနဲ့ကတော့ ကုန်ပစ္စည်းများ၏ ကုန်ဈေးနှုန်းအခြေအနေများ၊ ပြတ်လပ်မှု အခြေအနေများအား သိရှိနိုင်ရန်အတွက် ဈေးကွက်အတွင်း မြေပြင်ကွင်း ဆောင်ရွက်ရပါတယ်။ ပဥ္စမ ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ တရားမဝင်ကုန်သွယ်မှုတိုက်ဖျက်ရေးအတွက် မြေပြင်ကွင်းဆင်းစစ်ဆေး ဆောင်ရွက်ခြင်း နှင့် နောက်ဆုံးရည်ရွယ်ချက်အနေနဲ့ကတော့ တိုင်းဒေသကြီး အစိုးရအဖွဲ့များမှ အခါအား လျော်စွာ တာဝန်ပေးအပ်မှုအရ မြေပြင်ကွင်းဆင်း စစ်ဆေးမှုများကို ဆောင်ရွက်ရပါတယ်။ မိမိတို့ဌာနအနေဖြင့် တာဝန်ပေးအပ်မှုအရ ယခုလို အခြေအနေအမျိုးမျိုးကို ရည်ရွယ်ချက်အမျိုးမျိုးဖြင့် မြေပြင်ကွင်း ဆောင်ရွက် မှုများကို ဆောင်ရွက်နေရသည့်အတွက် မြေပြင်ကွင်းဆင်း စစ်ဆေးသည့် ပစ္စည်းများ နှင့် စစ်ဆေး ရသည့်အချက်အလက်များမှာ တစ်ကြိမ် နှင့် တစ်ကြိမ် တူညီနေမှုမရှိသကဲ့သို့ အရေးယူ ဆောင်ရွက် ရသည့် ဥပဒေ များမှာလည်း တူညီမှုမရှိနေခြင်းဘဲ ဖြစ်ပါတယ်။
စားသုံးသူရေးရာဦးစီးဌာနအနေဖြင့် အရေးကြီးကုန်စည် နှင့် အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုများ နှင့် ပတ်သက်ပြီး မြေပြင်ကွင်းဆင်းဆောင်ရွက်ရခြင်းဟာလည်း ရည်ရွယ်ချက်(၆)မျိုးထဲကတစ်ချက် အပါအဝင် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါဆိုရင် စီးပွားရေးနှင့်ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာနမှ သတ်မှတ် ကြေညာ ပြဌာန်းထားတဲ့ အရေးကြီးကုန်စည် နှင့် အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုများ အကြောင်းဆက်လက်ဆွေးနွေး တင်ပြချင်ပါသေးတယ်။ စီးပွားရေးနှင့်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ဝန်ကြီးဌာနအနေဖြင့် နိုင်ငံတော် နှင့် ပြည်သူ များအတွက် အရေးပေါ်အခြေအနေ နှင့် လိုအပ်ချက်များအရ အရေးကြီး ကုန်စည်အဖြစ် သတ်မှတ် သည့် အမိန့်ကြေညာစာ(၁)စောင် နှင့် အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည့် အမိန့် ကြေညာစာ(၂)စောင်၊ စုစုပေါင်း အမိန့်ကြေညာစာ(၃)စောင် ထုတ်ပြန်ထားပြီးဖြစ်ပါသည်။ အသေးစိတ် ဖော်ပြရမည်ဆိုပါက အမိန့်ကြော်ငြာ စာအမှတ် (၄၆/၂၀၁၈) ဖြင့် ဆင့်ပွားဈေးကွက် ဖြန့်ချီ ရောင်းချ ရေးစနစ်( Multi Level Markting) အား အရေးကြီး ဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် လည်းကောင်း၊ အမိန့် ကြော်ငြာစာ အမှတ်(၅၀/၂၀၂၃) ဖြင့် အွန်လိုင်းစနစ်ဖြင့် ရောင်းချခြင်း လုပ်ငန်းကို အရေးကြီး ဝန်ဆောင်မှု အဖြစ်လည်းကောင်း၊ အမိန့်ကြော်ငြာစာအမှတ် (၂၁/၂၀၂၀) ဖြင့် ဆေးဝါးများ/စားသုံး ကုန်ပစ္စည်းများ/ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါ ကာကွယ်၊ ထိန်းချုပ်၊ ကုသရေးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး အထောက် အကူပြုပစ္စည်းများကို အရေးကြီးကုန်စည် အဖြစ်လည်းကောင်း သတ်မှတ် ပြဌာန်း ထားပါသည်။ အမိန့်ကြော်ငြာစာအမှတ်(၂၁/၂၀၂၀)အရ သတ်မှတ်ထားတဲ့ အရေးကြီး ကုန်စည် များ နှင့်ပတ်သက်ပြီး စားသုံးသူရေးရာဦးစီးဌာနကို အခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းထားသကဲ့သို့ အမိန့် ကြော်ငြာစာအမှတ် (၅၀/၂၀၂၃)အရ သတ်မှတ်ထားတဲ့အရေးကြီး ဝန်ဆောင်မှုများနှင့် ပတ်သက်ပြီး ကုန်သွယ်ရေးဦးစီးဌာန ကို အခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းထားသော်လည်း စားသုံးသူ ရေးရာဦးစီးဌာနမှ ပူးပေါင်း၍ ဆောင်ရွက်ရန် လည်း တာဝန်ပေးအပ်ထားပါသေးသည်။ မည်သို့ ပင် ဆိုစေကာမူ စားသုံးသူရေးရာ ဦးစီးဌာနအနေဖြင့် ဝန်ကြီးဌာနမှထုတ်ပြန်ထားသည့် အရေးကြီး ကုန်စည် နှင့် ဝန်ဆောင်မှုများအား မြေပြင်ကွင်းဆင်း စစ်ဆေးခြင်း နှင့် အရေးယူဆောင်ရွက် ခြင်းများကို ဆောင်ရွက်ရပါသည်။
ဒါကြောင့် စားသုံးသူရေးရာဦးစီးဌာနအနေဖြင့် မိမိတို့မိခင်ဝန်ကြီးဌာနဖြစ်သော စီးပွားရေးနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန မှ သတ်မှတ်ကြေညာပြဌာန်းထားသော အရေးကြီးကုန်စည် (သို့မဟုတ်) အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုများ ဖြစ်ကြသည့် ဆင့်ပွားဈေးကွက် ဖြန့်ချီ ရောင်းချရေးစနစ်( Multi Level Markting) အား မြေပြင်ကွင်းဆင်းစစ်ဆေး၍ အရေးယူခြင်း များ ဆောင်ရွက်နေသကဲ့သို့ ဆေးဝါးများ/စားသုံး ကုန်ပစ္စည်းများ/ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါ ကာကွယ်၊ ထိန်းချုပ်၊ ကုသရေးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး အထောက်အကူပြု ပစ္စည်းများ အနက်မှ လတ်တလော အရေးပေါ်ထိန်းချုပ်ရန် လိုအပ်နေသည့် ကုန်စည်များအား မြေပြင်ကွင်းဆင်းစစ်ဆေး၍ အရေးယူခြင်းများ ဆောင်ရွက်နေပါ သည်။ ထို့အပြင်ယခု ၂၀၂၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလမှစ၍လည်း အရေးကြီးဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် သတ်မှတ်ထား သည့် အွန်လိုင်းစနစ်ဖြင့် ရောင်းချခြင်း လုပ်ငန်းများကို မြေပြင်ကွင်းဆင်းစစ်ဆေးမှုများ ဆောင်ရွက် သွားမှာ ဖြစ်ပါကြောင်း ဖော်ပြရင်းဖြင့် အရေးကြီးကုန်စည်/ဝန်ဆောင်မှုများ နှင့် ပတ်သက်၍ စားသုံးသူ ရေးရာဦးစီးဌာန၏ လုပ်ငန်းဆောင်ရွက်ချက်များအား တင်ပြရေးသားလိုက်ရပါသည်။
ဒေါက်တာသရဖီထွန်း(ဧရာဝတီ)
DOCA(ဧရာဝတီ)