မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးအတွင်းရှိ ရှေ့ဟောင်းယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များနှင့်ပြည့်နှက် လျက်ရှိသော ညောင်ဦးပုဂံဒေသသည် ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ(၆)ရက်နေ့တွင် ကမ္ဘာ့ ရှေးဟောင်းအမွေ အနှစ်အဖြစ် UNESCO စာရင်းဝင်ခဲ့ပြီး၊ ပုဂံဒေသသည် နှစ်ပေါင်း(၁၀၀၀) ကျော်ကြာ ရှေ့ဟောင်း စေတီပုထိုးများ၊ ကျောက်စာများနှင့် နံရံဆေးရေးပန်ချီများ၊ လက်မှုအနု ပညာပစ္စည်းများရှိရာ မြန်မာတို့၏ အသဲနှလုံးပင်ဖြစ်ပါသည်။
ပုဂံဒေသသည် ပြည်တွင်း၊ ပြည်ပ ခရီးသွားများဖြင့် အမြဲစည်ကားလျက်ရှိသော ရှေးဟောင်း ယဉ်ကျေးမှုနယ်မြေကြီးတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါသည်။ ပုဂံဒေသသို့ လာရောက်လည်ပတ် ကြသော ပြည်တွင်း၊ ပြည်ပခရီးသွားများသည် စေတီပုထိုးများကို ဖူးမျှော်ခြင်း၊ သမိုင်းကြောင်းများကို လေ့လာခြင်း၊ ဂူပုထိုးဘုရားများရှိ နံရံဆေးရေးပန်ချီကားများကို လေ့လာခြင်း၊ ဒေသထွက်ကုန်များ၊ အစားအသောက်များ၊ အမှတ်တရလက်ဆောင်ဝယ်ယူခြင်း၊ ပုဂံဒေသ အလှအပများကို ခံစားကြည့်ရှု့ကြသည့်အပြင် လက်မှုလုပ်ငန်းများဖြစ်သော ယွန်းထည်လုပ်ငန်း၊ ဝါးလက်မှုလုပ်ငန်း၊ ပန်ချီ၊ သဲပန်ချီလုပ်ငန်းနှင့်ပုဂံဒေသထွက် အဝတ်အထည်လုပ်ငန်းများကို လေ့လာကြပြီး အမှတ်တရဝယ်ယူလေ့ရှိကြသည်။
ပုဂံဒေသတွင် လက်မှုအနုပညာ ထွန်းကားရာဒေသဖြစ်သည့်အညီ ရိုးရာယွန်းထည် လုပ်ငန်း သည် အထင်ရှားဆုံးဖြစ်သည်။ ဝါးမှနှီးဖြာ၍ အဆင့်ဆင့်ထုတ်လုပ်ရသော ယွန်းပစ္စည်းများဖြစ်သည့် ဆွမ်းအုပ်၊ လက်ဖက်ဂျုတ်၊ ကွမ်းအစ်၊ ယွန်းချိုင့်၊ ယွန်းလင်ပန်း၊ ပန်းခြင်းများ၊ ပန်းအိုး၊ တစ်သျှူးဘောက်၊ ယွန်းသေတ္တာ၊ ဒေါင်းလန်း၊ ရေခွက် စသည့် လူသုံးကုန်ပစ္စည်းမြောက်များစွာနှင့် ယွန်းထည်ပစ္စည်းများ ထုတ်လုပ်ရောင်းချလျက်ရှိသည်။ ယွန်းထည်များကို ဒီဇိုင်းမျိုးစုံ၊ ဆိုဒ်မျိုးစုံဖြင့် ယွန်းဆေးကာလာ ရွှေဆေးများဖြင့်လည်း ထုတ်လုပ်လျက်ရှိရာ ခရီးသွားများအား ဆွဲဆောင်လျက်ရှိ ပါသည်။
ထိုအပြင် ဝါးထည်ပစ္စည်းများဖြစ်သည့် တစ်သျှူးဘောက်မျိုးစုံ၊ ဝါးနံရံကပ်နာရီနှင့် စားပွဲတင် မီးအိမ်များ၊ သစ်သီးထည့်ခြင်းဆိုဒ်စုံ၊ ဝါးအယ်လ်ဘမ်၊ ဝါးဒေါင်းလန်း၊ ဝါးသေတ္တာ၊ ဝါးဘုရားပန်းအိုး၊ ဝါးပလိုင်း၊ ဝါးဆွမ်းအုပ် စသည်တို့ကိုလည်း ထုတ်လုပ်ရောင်းချလျက် ရှိပါသည်။ ပန်းချီကားများ အနေဖြင့် ရေဆေးပန်းချီကားနှင့်သဲပန်းချီကားများ ရေးဆွဲရောင်းချ လျက်ရှိရာ ပုဂံရှု့ခင်းပုံ ပန်းချီကား၊ ဘုရားစေတီပုံပန်ချီကားများ၊ ဇာတ်နိပါတ်တော်ပန်းချီ ကားများ၊ စေတီပုထိုးများအတွင်း ရှိ ရေးဆွဲခဲ့သော ပန်းချီများကိုလည်း ပုံတူရေးဆွဲထားသည်မှာ လက်ရာမြောက်လှပါသည်။
ဘုရားဆင်းတုတော်များလည်း ထုတ်လုပ်ရောင်းချလျက်ရှိရာ ပြည်တွင်းခရီးခရီးသွားများ မှာလည်း ပုဂံဒေသထွက်ဆင်းတုတော်များကို ကိုးကွယ်ရန်ဝယ်ယူလျက်ရှိကြပါသည်။ ပုဂံဒေသို့ ရောက်ရှိလျှင် ပုဂံဒေသထွက်အဝတ်အထည်များဝတ်ဆင်၍ ပုဂံဘုရားများလှည့်လည်ဖူးမြှော်ကြ ရသည်မှာ ဧည့်သည်တော်များအတွက် ပျော်ရွှင်ကြည်နူးစေပြီး၊ ချမ်းမြေ့စွာသာယာစွာ ပုံရိပ်များကိုလည်းအမှတ်တရဓာတ်ပုံများရိုက်ကူး လျက်ရှိကြပါသည်။ ပုဂံဒေသ၏ ရှု့ခင်းများကို ရှု့ခင်းကြည့်တောင်ကုန်းများမှ တက်ရောက်ကြည့်ရှု့ ကြသည့်အပြင် Bollom စီး၍လည်း ပုဂံ၏ အလှတရားများကို ကြည့်ရှု့ကြသည်မှာလည်း ခရီးသွားများအား ဆွဲဆောင်လျက်ရှိပေသည်။
ရှေ့ဟောင်းအမွေအနှစ်များနှင့်အတူလက်မှုအနုပညာပစ္စည်းများ၊ ဒေသထွက်စားသောက် ကုန်များနှင့်ပြည့်နှက်လျက်ရှိသော ပုဂံဒေသ၏ ယခုကာလဆောင်းတွင်းပိုင်းတွင် ပြည်တွင်း ပြည်ပ ခရီးသွားများ များပြားစွာဝင်ရောက်လျက်ရှိပါသည်။
DOCA(မန္တလေး)
